ریهوسیستم تنفسی /بخش1

ریه‌ یا همان شُش یکی از بزرگ‌ترین اندام‌های بدن تو را تشکیل می‌دهد. هر انسانی دوتا ریه دارد که با هم در سیستم تنفسی بدن کار می‌کنند تا تو بتوانی هوای تازه را به داخل بدنت بفرستی و هوای قدیمی را خارج کنی و همچنین بتوانی حرف بزنی. درست است، سیستم تنفسی حتی در حرف زدن آدم‌ها هم موثر است. بیا سفری به دنیای ریه‌ها داشته باشیم.

ریه‌ها کجای بدن هستند

ریه‌های تو در قفسه‌ی سینه‌ات قرار دارند و آن‌قدر بزرگند که بیشتر فضای آن‌جا را اشغال کرده‌اند. تو دوتا ریه داری، اما آن‌ها مثل دو تا چشم یا دو تا سوراخ بینی کاملاً هم‌اندازه نیستند. ریه‌ی سمت چپ کمی از ریه‌ی سمت راست کوچک‌تر است و دلیلش این است که جای خالی برای قلب در قفسه‌ی سینه وجود داشته باشد. وظیفه‌ی محافظت از ریه‌ها برعهده دنده‌ها است که از 12 جفت استخوان دنده تشکیل شده و از پشت به ستون فقرات متصل است. دنده‌ها مثل یک قفس ریه‌ها را در بر گرفته و از آن‌ها مراقبت می‌کنند. زیر ریه‌ها دیافراگم قرار دارد که یک ماهیچه برجسته بوده و در عمل دم و بازدم به ما کمک می‌کند.
تو نمی‌توانی ریه‌هایت را ببینی، اما وقتی که دارند کار می‌کنند می‌توانی حسشان کنی. دستت را روی قفسه سینه‌ات بگذار و یک نفس خیلی عمیق بکش. احساس خواهی کرد که قفسه سینه‌ات کمی بزرگ‌تر شده است. حالا هوایی را که تنفس کردی از ریه‌هایت خارج کن، احساس می‌کنی که قفسه‌ سینه‌ات به اندازه‌ی عادی خودش برگشت. در واقع تو همین الان قدرت ریه‌هایت را احساس کردی!

نگاهی به داخل ریه‌ها

اگر از بیرون ریه را نگاه کنیم، صورتی‌رنگ و تا حدودی شبیه یک اسفنج است. اما نمای داخلی ریه‌ها هم خیلی جالب هستند. در انتهای نای (یا همان لوله‌ی تنفسی) دو تا لوله‌ی بزرگ وجود دارد. این لوله‌ها اسمشان ساقه‌های اصلی نایچه است و یکیشان به ریه‌ی چپ می‌رود و دیگری به ریه‌ی راست. سپس هر ساقه‌ی اصلی نایچه به شاخه‌های زیادی تقسیم می‌شود که کوچک‌تر از ساقه‌ی اصلی بوده و هر چه تعداد شاخه‌ها بیشتر می‌شود اندازه‌های آن‌ها هم کوچک‌تر می‌شود، درست مثل شاخه‌های یک درخت. هر کدام از این شاخه‌ها یک نایچه است، کوچکترین این لوله‌ها اسمشان " برونشيوليت " است که حدود 30 هزار عدد از آن‌ها در هر ریه وجود دارد. هر برونشيوليت تقریباً به ضخامت یک تار مو است. در انتهای هر برونشيوليت یک فضای خاص وجود دارد که به کیسه‌های خیلی ریز هوا به اسم " آلوئول" منتهی می‌شود. حدود 600 میلیون آلوئول در ریه‌های تو وجود دارد که هر کدامشان از رگ‌های خونی خیلی ریزی به اسم مویرگ پوشیده شده‌ است. این مویرگ‌ها آن قدر ریزند که سلول‌های خونی باید در صف‌های یک‌نفره از داخل آن‌ها عبور کنند!

همه چیز در مورد نفس کشیدن

وقتی که با دوستانت در حیاط مدرسه بازی می‌کنی، اتاقت را تمیز می‌کنی یا تکالیف مدرسه‌ات را انجام می‌دهی، احتمالاً همه‌ی حواست پیش کاری است که انجام می‌دهی و به نفس کشیدنت فکر نمی‌کنی. اما نگران نباش، چون لازم نیست روی نفس کشیدن تمرکز کنی و خودش خودبه‌خود انجام می‌شود! اما بد نیست بدانی که هروقت نفس می‌کشی 12 بخش از اعضای بدنت با هم کار می‌کنند تا تو بتوانی هوا را به ریه‌هایت بفرستی و خارج کنی. می‌توانیم نفس کشیدن را به دو عمل دَم و بازدَم تقسیم کنیم. در عمل دم، تو هوا را به داخل ریه‌ها فرو می‌دهی و در عمل بازدم، آن را بیرون می‌فرستی. موقع دَم، دیافراگم منقبض (جمع) می‌شود و کمی پایین می‌رود. به این ترتیب فضای بیشتری برای بزرگ شدن ریه‌ها و پُرشدنشان از هوا وجود خواهد داشت. می‌توانی تصور کنی که ریه‌هایت می‌گویند: "برو يه كم کنار دیافراگم، من دارم از هوا پر می‌شوم و جای بیشتری لازم دارم!" اما تنها عضوی که لازم است برای ریه‌ها جا خالی کند، دیافراگم نیست. (ديافراگم يك ماهيچه گنبدي شكل هست كه در زير ريه ها و روي شكم قرار گرفته و در واقع ريه را از محتويات شكم مثل روده و جگر جدا ميكند.) ماهیچه‌های دنده‌ هم دنده‌ها را به سمت بالا و بیرون می‌کشند تا فضای لازم برای بزرگ شدن ریه‌ها باز شود. در همین زمان هم تو هوا را از طریق دهان و بینی‌ات به داخل فرو می‌دهی و هوا وارد نای یا همان لوله‌ی تنفسی می‌شود. داخل نای و در مسیری که هوا به طرف پایین طی می‌کند، موهای ریزی به اسم مژک قرار دارند که با حرکت آرام خود گرد و غبار و آلودگی‌ها را از ریه خارج می‌کنند. سپس هوا وارد نایچه‌ها و برونشيول ها می‌شود.
متشکرم آلوئول

سرانجام هوا وارد 600 میلیون کیسه‌ی هوایی می‌شود. همین‌طور که این همه آلوئول در حال پر شدن از هوا هستند، ریه‌ها هم بزرگ و بزرگ‌تر می‌شوند. آزمایش مخصوص را یادت می‌آید؟ دستمان را روی قفسه سینه گذاشتیم و قدرت فوق‌العاده‌ی ریه‌ها و کیسه‌های هوایی را احساس کردیم!
این کیسه‌های هوایی هستند که اکسیژن را از هوا می‌گیرند و وارد خون می‌کنند. تمام سلول‌های بدن، هر لحظه به اکسیژن نیاز دارند تا زنده بمانند. اکسیژن از دیواره‌ی آلوئول عبور کرده و وارد مویرگ‌های ریزی که دور کیسه را گرفته‌اند می‌شود. سپس اکسیژن مثل مسافری که سوار قایق می‌شود، سوار گلبول‌های قرمز خون شده و خودش را به قلب می‌رساند. قلب هم مثل یک پمپ این خون پر از اکسیژن را به تمام سلول‌های بدن می‌رساند.